Xa nhà

Tháng Tám 1983, Giang 11 tuổi được chị Thủy đưa đi Sài gòn, bắt đầu một cuộc sống xa nhà. Ngày rời Đak mil trời mưa nhiều, đường trơn lầy lội. Chuyến đi bắt đầu từ 4 giờ sáng trên một chiếc xe tải không có hàng, dọc đường xe bị trợt xuống mương mấy lần, ngồi trên cabin chỉ mong xe đừng bị lật chứ không hề mong nó mau tới. Khoảng 3 hoặc 4 giờ sáng ngày hôm sau mới tới một nơi khung cảnh khác hoàn toàn thôn quê của mình (bây giờ em đoán đó là thị trấn Thủ Dầu Một, Bình Dương), thấy toàn là đường nhựa, xe chạy có hàng lối đàng hoàng, không khí thì toàn mùi khói xe và xăng dầu. Dọc hai bên đường bán rất nhiều bánh mì và bánh bò, có màu xanh, trắng và hồng. Từ đây lại lên một chiếc xe nhỏ đi tiếp vào Sài gòn, rồi lại đi tiếp bằng xích lô về tới Thị Nghè. Tới nơi bước vào nhà cô Hương thấy Chị Trinh và anh Nguyên đã có mặt ở đó, chị Trinh từ dưới miền tây lên, còn anh Nguyên thì xuống để học tiếp chương trình phổ thông.
Đây là một căn nhà ồn ào, vì ở gần chợ nên nghe người ta rao bán đủ thứ tôm cá rau quả, bên kia thì có người tụng kinh, phía sau có người tập hát còn trong nhà thì có ghi-ta, mandolin, clarinet, piano, trumpet, các con cô chơi hàng ngày. Em vẫn còn vô tư hay chơi giỡn với Thu và Hà, có lúc rượt nhau chạy rầm rầm trên gác bị anh Nguyên gọi xuống la, không cho chơi giỡn với "mấy đứa đó". Cô xây một cái phòng riêng cho 3 chị em ở, có được không gian sinh hoạt riêng khá yên ổn và tự do. Trong phòng chỉ có hai cái giường ngủ và một cái tủ treo quần áo, chẳng có vật dụng gì khác. Mỗi lần anh Nguyên cần tra từ điển hay sai em chạy lên phòng trên, chỗ học hành của mấy người con chú Kim, tra xong về đọc lại nghĩa tiếng Việt cho anh Nguyên, chuyện này diễn ra khá dài ngày và em bị anh Nguyên trách nhiều lần vì tra không tới nơi tới chốn. Lúc đó em chưa phân biệt được thế nào là danh từ, động từ cho nên cứ đọc tất cả nghĩa của chữ đó rồi về nói đại ý cho anh Nguyên. 3 chị em ở đó đã gây nhiều khó chịu cho các con của cô chú, có ai đó đã gắn một cái công tắc vào đường dẫn điện xuống phòng tụi em, khi nào vui vui là tắt điện cứ như là đường dây điện vô tình bị hư vậy, sự cố lặp đi lặp lại nên chị Trinh phải để sẵn một cái đèn dầu trong phòng, khi bị ngắt điện thì thắp đèn dầu, chẳng lấy gì làm khó chịu cả. Một lần khác, em và anh Nguyên đi ăn cơm tối bên nhà cô Hòa về phát hiện cửa phòng khép kín khác thường, anh Nguyên mở ra thì thấy ai đó dùng cây đờn ghi-ta với chăn mền dựng cảnh một xác chết nằm trên giường.
(Sơn: Việc gia đình mình có liên lạc qua lại khá nhiều với gia đình cô chú Kim là từ sau giải phóng, khi gia đình cô chú ấy có kế hoạch đi định cư ở Canada. Vào năm 1983, lúc đó anh đang đi tu và giúp xứ tại một họ đạo Tây thì nhận được thư của cha giới thiệu về gia đình cô chú Kim và cho anh biết là khi họ ra đi thì sẽ bán lại căn nhà ở SG cho mình nên cha muốn biết anh có thể đóng góp giúp cha mẹ thanh toán được không, anh trả lời “Con sẵn sàng, cha mẹ cứ tiến hành rồi bên này con sẽ liên lạc với họ để thanh toán”. Về sau không biết trục trặc lý do gì đó mà không nghe cha nhắc tới chuyện nhà cửa nữa. Từ đó, các em Trinh Nguyên Thủy Giang qua lại với gia đình cô chú thường xuyên, và có thời gian các em còn tá túc nơi nhà cô chú để đi học, không rõ trong thời gian bao lâu. Quang cũng có xuống chơi đôi ba lần nhưng dường như ít hơn, và anh Phong khi đó đang đi nghĩa vụ bên Kampuchia cũng tới thăm một vài lần.                                   
Anh không bao giờ đồng ý chuyện con cái đi ở trong gia đình người khác vì mỗi gia đình có những tập tục riêng, có những mối liên hệ đặc thù giữa các thành viên. Một người lạ đặt chân vào đó rất lạc lõng cho chính đương sự mà còn gây ra phiền toái cho người đón tiếp mình. Ghé thăm chơi vài ba ngày thì không nói, nhưng ở lâu dài tháng này qua tháng nọ là một giải pháp đường cùng khi không còn cách nào khác. Anh cũng hiểu được là hoàn cảnh của gia đình mình lúc đó chắc không có cách nào khác hơn. Kinh nghiệm anh đã thấy là trong trường hợp 2 em Ngân Liêm con chú Điều ở trong nhà mình, và trước đó một ít thời gian, có chú Đính con của ông Vinh, cha gọi bằng cậu ruột, dưới Bình Tuy lên ở trong nhà mình vài tuần lễ hay một hai tháng gì đó.. Giữa người lớn với nhau thì dễ thông cảm, cả 2 bên gia đình đều có ý thức giúp đỡ, san sẻ cho nhau vì tình thân, vì ân nghĩa hay vì bác ái … Nhưng giữa trẻ con với nhau không thể nào không có tranh chấp, ganh tị. Sau này, khi gia đình cô chú qua định cư ở Montreal, 2 anh Thạch Sơn có dịp làm quen tìm hiểu nhiều hơn cô và về những người con trong gia đình cô thì mới thông cảm được với những bẽ bàng tụi em phải chịu đựng).
(Trinh : Sau khi em học xong lớp 12, khoảng tháng 8 năm 1984 thay vì về nhà thì cha báo cho là về chỗ nhà cô Hương, khi em tới nhà cô thì thấy cha đã ở đó, cha nói với em là gia đình cô sẽ đi định cư ở Canada trong khoảng vài ba tháng tới, em ở đây phụ giúp cô việc nhà và các em sẽ xuống đây học, nhà mình  sẽ mua lại căn nhà này. Căn nhà của cô mặt trước thì rộng khoảng hơn 4 m thôi nhưng phía sau thì rộng gấp 4 lần phía trước có chỗ đặt bàn để chơi pingpong và cửa sau lại thông ra một cái chợ nhỏ nên mẹ rất thích địa điểm này, mẹ tính sẽ về sống và buôn bán ở đó. Gia đình cô lúc đó có 6 người con trong nhà Đức 21 tuổi, Thiện 19 tuổi, Mỹ 18 tuổi (cùng tuổi với Nguyên), Thu 16 (cùng tuổi với Thủy)  Minh 14 và Hà 13 (hơn Giang 1 tuổi). Cô chú rất nghiêm khắc với con cái, có rất nhiều thứ không được phép làm. Nhưng khi Nguyên xuống thì có một thay đổi đó là Nguyên chơi ghita và hát tình ca rất hay (điều mà những người con của Cô Chú Kim không được phép) làm Thu nó khoái vô cùng. Cô Chú rất quý cha mình nên đối xử tốt với mấy chị em, cả những người con của cô cũng vậy. Mâu thuẫn xảy ra lúc gần nghỉ hè mà phải bí mật khỏi người lớn biết nên nó viết một lá thư kể tội 3 chị em mà chủ yếu là em, em và Nguyên ngồi bàn nhau viết một lá thư trả lời (Đức và Minh thì đứng ngoài cuộc chủ yếu là Mỹ, nó kéo Thu, Hà theo còn Thiện thì đứng giữa làm sứ giả hòa bình). Sau đó cô biết được nên đã tịch thu 2 lá thư, bắt ngồi lại với nhau để hoà giải nhưng chẳng giải quyết được gì cả. Em thấy mình chẳng làm gì sai nên cứ tỉnh bơ, không quan tâm đến những trò nó nghĩ ra để phá tụi em. Sau đó ba đứa về nghỉ hè, chiều trước ngày về em đi học anh văn buổi cuối cùng thì Mỹ đi theo và làm hòa với em, thế là xong. Do trục trặc về giấy khám  sức khỏe nên gia đình cô đã phải chờ đợi hơn 1 năm so với dự kiến nên gặp khó khăn về tài chánh nên trước khi ra đi  phải bán căn nhà với giá 4 cây vàng lấy tiền liền (bán cho nhà mình thì qua bên kia mới lấy tiền). Lúc đó chắc cha không dám mượn tiền để mua nên mình mất cơ hội mua nhà Sài Gòn và số mẹ không được thong thả hơn. Theo em nhận định thì thời gian Nguyên sống trong gia đình cô tạo được ấn tượng rất tốt, chú thường khen Nguyên về cách cư xử rất chững chạc và người lớn và Nguyên cũng giúp cô nhiều việc trong những ngày chuẩn bị đi đoàn tụ).
Chú Kim rất hiền và chẳng thấy lớn tiếng bao giờ, chú đã dạy cho em đọc tiếng Anh khi em còn nhút nhát và mắc cở không dám phát âm. Bài học rất đơn giản: lật sách ra bài đầu tiên, chú đọc từng chữ, lần lượt hết chữ này đến chữ khác, một cách chậm rãi, không lý luận giải thích, không cần biết nghĩa là gì, “học trò” chỉ việc đọc lặp lại những gì mình nghe được. Khi chú nghe thấy tốt rồi thì dừng lại. Dường như buổi học chỉ kéo dài chưa tới 15 phút, và có lẽ chỉ có một hoặc hai bữa mà thôi nhưng hiệu quả là đã đánh tan được sự rụt rè của em.
Từ khi ở nhà cô chú, em mới biết khái niệm ăn sáng, nghĩa là ăn điểm tâm, chỉ một chén cơm chan nước tương thôi, không hề có thêm thịt cá hay bất kỳ thứ gì khác, chị Trinh phải dặn em vì sợ em theo thói quen ở nhà, ăn hết thì đưa chén bới cơm thêm. Sống ở đây một thời gian thì em biết tự giặt đồ, tự khâu vá quần áo, rửa chén... đến khi không có chị Trinh thì em cũng tự thêu tên lên cái bảng tên trường may lên ngực áo.
Em không nhớ ai bày cho viết lá thư đầu tiên nhưng sau đó viết rất nhiều, viết cho chị Quang nhiều nhất, cứ vài tuần lại ra bưu điện gởi 1 lá rồi ngồi mong nhận được hồi âm. Sau này em được đọc lại mấy thư cũ của mình thấy rất là buồn cười, nhưng quả thật thư từ là phương cách riêng thông truyền tâm tư giữa hai người, có những người mình nói chuyện dễ dàng nhưng khi ở xa chẳng biết viết gì cho họ cả. Cha cũng thường viết thư cho em nhưng em không trả lời, cũng có khi đã viết mà không gởi, mọi tâm tư đều chia sẻ với chị Trinh và chị Quang. Khi học lên cấp 3 thì bắt đầu viết cho các anh chị khác. Lớn hơn nữa, khi biết hút thuốc, uống rượu và gặp thái độ phản đối mãnh liệt của cha thì lại trao đổi nhiều với anh Sơn và anh Thạch. Có một điều bất ngờ, trong chỗ lưu trữ những thư và thiệp cũ của em bây giờ, thư viết tay của chị Quỳnh Anh được giữ lại nhiều nhất.